Azərbaycan regionun kosmik mərkəzinə çevrilib - MÜSAHİBƏ

2023-cü ilin oktyabrında ölkədə Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə ev sahibliyi edəcək zaman baş tutacaq. Belə bir yüksək səviyyəli tədbirin Bakıda keçirilməsi heç də təsadüfi deyil, çünki Azərbaycan 2018-ci ildə 3-cü peykini orbitə çıxarmaqla dünya kosmik klubunun üzvü statusunu təmin edib. Azərbaycan Respublikası Milli Kosmik Agentliyinin İdarə Heyətinin sədri Saməddin Əsədov “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində Azərbaycanda kosmik sənayenin inkişafı və ölkənin qarşıdan gələn beynəlxalq konqresə necə hazırlaşmasından danışıb. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- 2008-ci ildə Prezident İlham Əliyev “Azərbaycanda kosmik sənayenin yaradılması və süni telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması” vəzifəsini qoydu. Son 15 il ərzində hansı işlər görülüb?

- Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən uğurlu iqtisadi, sosial və siyasi islahatlar sayəsində Azərbaycan XXI əsrdə böyük yol keçib. Ölkəmizdə texnoloji inkişafın təmin edilməsi istiqamətində bir sıra irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi ilə müşayiət olunan bu dövr həm də Azərbaycanda kosmik sənayenin formalaşması və inkişafı ilə əlamətdar olmuşdur. 2008-ci ildə ölkə Prezidenti tərəfindən təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq respublikada müasir kosmik layihələrin həyata keçirilməsinə başlanılmışdır. 2010-cu il mayın 3-də Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə “Azərkosmos” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti yaradılıb. 27 aprel 2021-ci il tarixində “Azərkosmos” ASC Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin tabeliyində Azərbaycan Respublikasının Kosmik Agentliyinə çevrildi.

Ölkəmizin kosmik sənayenin inkişafına başladığı son onilliyin əvvəlində ölkə rəhbərliyi mühüm strateji qərar qəbul etdi ki, bu da gələcək inkişafın prioritetlərini və strategiyasını müəyyən etməyə imkan verdi. Kosmik sənayedəki tendensiyaları müşahidə edərək və milli potensialı qiymətləndirərək, biz fundamental kosmik tədqiqatlardan başlamaqdansa, peyk xidmətlərinin inkişafı və göstərilməsi yolunu tutmuşuq. Peykin orbitə çıxarılması ilə “Azərkosmos” Qafqaz regionunda yeganə peyk rabitəsi operatoruna çevrildi.

Azərbaycanın ilk telekommunikasiya peyki “Azerspace-1” 2013-cü il fevralın 8-də Fransa Qvianasındakı Kuru kosmodromundan orbitə buraxılıb və 46 dərəcə şərq uzunluğunda geostasionar mövqedə yerləşir. Hazırda bu peyk vasitəsilə Azərbaycan, türk, rus, ingilis və digər dillərdə 100-ə yaxın yerli və beynəlxalq televiziya və radio kanalı yayımlanır. “Azerspace-1” peyki Avropa, Afrika, Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və Qafqazdakı müştərilər üçün yüksək etibarlı, genişzolaqlı və yayım həlləri təqdim edir.

İkinci telekommunikasiya peyki “Azerspace-2” 45 dərəcə şərq uzunluğunun geostasionar mövqeyində yerləşir. O, 2018-ci ildə orbitə buraxılıb və Avropa, Mərkəzi və Cənub-Qərbi Asiya, Yaxın Şərq və tropik Afrika ölkələrini əhatə edir. “Azerspace-2” telekommunikasiya yayımının genişləndirilməsi üçün imkanlar təqdim edir, həmçinin davamlı ehtiyat resurs rolunu oynayır.

2014-cü ildə “Azersky” peykinin orbitə çıxarılması ilə “Azərkosmos” Yer səthinin məsafədən zondlanması üzrə kommersiya fəaliyyətinə başlayıb. Bu gün “Azersky” peyki sayəsində dünyanın istənilən nöqtəsinin yüksək ayırdetməli peyk təsvirlərinə birbaşa çıxış mövcuddur. Peyk müdafiə və təhlükəsizlik, təbii ehtiyatların kəşfiyyatı, dəniz və okean monitorinqi, ətraf mühitin mühafizəsi, şəhərsalma, xəritəçəkmə, kənd təsərrüfatı və turizm kimi geniş tətbiq sahələrinə malikdir.

- “Azərkosmos”un həyata keçirdiyi ən mühüm layihələr barədə məlumat verə bilərsinizmi? Hansı ölkələrlə əməkdaşlıq qura bildiniz və hansı xidmətlər göstərilir?

- 2013-cü ildə ilk “Azerspace-1” peyki orbitə buraxıldıqdan sonra “Azərkosmos” qlobal kosmik birliyin bir hissəsi oldu. Üç peykdən 10 il ərzində ümumi gəlir 510 milyon manatdan çox olub. 15 illik fəaliyyəti ərzində agentlik həm ölkə daxilində, həm də xaricdə uğur qazanıb. Məsələn, işçilərin sayı 80 nəfərdən 200 nəfərə qədər artıb. Kadrlar üçün mütəmadi olaraq təlimlər və təkmilləşdirmə kursları keçirilir. Hazırda bütün əməliyyatlar dünyanın aparıcı peyk agentlikləri və provayderləri tərəfindən təlim keçmiş yerli kadrlar tərəfindən həyata keçirilir.

Bu günə kimi biz qlobal kosmik bazarın əsas seqmenti olan peyk xidmətləri bazarında sabit mövqe tuta bilmişik. Avropa, Afrika, Yaxın Şərq, Mərkəzi və Cənub-Qərbi Asiyanın 42 ölkəsindən 200-dən çox müştəriyə “Azərkosmos”un peykləri vasitəsilə xidmət göstərilir. Peyk xidmətlərinin ixracı “Azərkosmos”un əsas gəliridir. Biz Azerspace-1 və Azerspace-2 telekommunikasiya peyklərimiz vasitəsilə video, məlumat və teleportasiya üçün xidmətlər və həllər təklif etməklə yüksək keyfiyyətli və təhlükəsiz peyk rabitəsini təmin edirik.

2022-ci ildə biz peyk xidmətləri və həlləri sahəsində İtaliya, Çin və Yaponiya şirkətləri ilə əməkdaşlığa başladıq.

Onların arasında “Azərkosmos” ilə İsveçrənin “Signalhorn” şirkəti arasında müqavilənin imzalanması da var. Müqaviləyə əsasən, genişzolaqlı peyk xidmətləri, həmçinin “iDirect” peyk rabitə platformasından istifadə etməklə Afrikada humanitar layihələr üçün geniş spektrli digər peyk xidmətləri göstərilir.

“Azərkosmos”un idarə etdiyi telekommunikasiya peykləri sayəsində digər məsələlərlə yanaşı, Afrika qitəsində beynəlxalq idman yarışlarının yayımlanması imkanları da genişlənib. Belə ki, “Azərkosmos” və “iKO Media Group” yayım şirkəti arasında bağlanmış müqavilə çərçivəsində 2022-ci il futbol üzrə 22-ci dünya çempionatının oyunları “Azerspace-1” peyki vasitəsilə Afrika regionunun 40-dan çox ölkəsində yayımlanıb.

Qeyd olunan sazişlər arasında İtaliyanın “Leaf Space” yerüstü idarəetmə xidməti provayderi ilə qarşılıqlı faydalı prinsiplər əsasında əməkdaşlıq haqqında sazişi də qeyd etmək lazımdır. Müqaviləyə əsasən, “Azərkosmos” ASC-nin Yerüstü Peyk İdarəetmə Baş Mərkəzində quraşdırılan yerüstü stansiya “Leaf Space”-ə Azərbaycan üzərindən keçən müxtəlif peyklərdən məlumat almağa imkan verəcək.

Ötən ilin dekabrında “2019-2022-ci illər üçün Yer səthinin peyklər vasitəsilə məsafədən müşahidəsi xidmətlərinin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın icrası başa çatıb. İki telekommunikasiya peyki və Yerin müşahidə peyki vasitəsilə, ilk növbədə, ölkənin daxili tələbatının ödənilməsi istiqamətində işlər aparılıb. Son illər ölkə daxilində peyk xidmətlərindən istifadə artıb- “Azərkosmos” dövlət orqanları və təhsil müəssisələri ilə birlikdə məsafədən müşahidə peykindən istifadə etməklə 400-ə yaxın layihə həyata keçirib və onların əksəriyyəti pulsuz həyata keçirilib.

Biz Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ilə işləyərək ekoloji dəyişikliklərin monitorinqi və kənd təsərrüfatı istehsalı üçün torpaq ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi baxımından böyük nəticələr əldə etmişik. O cümlədən, “Azərkosmos” işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası istiqamətində görülən işləri qiymətləndirir. Peyk çəkilişlərindən balıqçılıq təsərrüfatının yaradılmasında, istixana komplekslərinin quraşdırılmasında, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə aqroparkların yaradılması üçün əlverişli ərazilərin müəyyən edilməsində istifadə olunur. Qeyd edək ki, bu gün Azərbaycan informasiya təhlükəsizliyi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən telekommunikasiya xidmətləri sahəsində xarici dövlətlərdən asılılığı tamamilə aradan qaldırıb.

Bu il biz uğurla inkişaf etməyə davam edirik və artıq bir neçə mühüm müqavilə, o cümlədən Keniya Respublikasında peyk xidməti təminatçısı olan “CommCarrier Satellite Services Limited” ilə uzunmüddətli layihələr üzrə əməkdaşlıq haqqında saziş imzalamışıq. Müqaviləyə əsasən, “Azerspace-2” peykindən internet xidmətləri Keniya Respublikasının dövlət orqanlarına təqdim edilir. Mart ayında Yaxın Şərq, Avropa İttifaqı və Şimali Amerikada peyk rabitəsi operatoru olan İsrailin “Spacecom” şirkəti ilə müqavilə imzalanıb. “Spacecom” xidmət coğrafiyasını genişləndirmək, xüsusilə Afrika regionunda peyk xidmətləri və mobil rabitə ilə təmin etmək layihələrini həyata keçirmək üçün “Azerspace” peyklərinin imkanlarından istifadə edəcək.

- Bakı 2-ci dəfə Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə ev sahibliyi edəcək. İlk dəfə bu hadisə hələ 1973-cü ildə, Azərbaycan Sovet İttifaqının tərkibində olarkən baş verib. Necə oldu ki, bu mötəbər tədbirin keçiriləcəyi məkan kimi yenidən Azərbaycan seçildi?

- Biz fəxr edirik ki, 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin keçirilməsi “Azərkosmos”a həvalə olunub. Konqresə ev sahibliyi etmək hüququ uğrunda Bakı ilə yanaşı, Sinqapur, Rio-de-Janeyro və Yeni Dehli mübarizə aparıb.

Azərbaycan regionda yeganə ölkədir ki, ikinci dəfə qlobal kosmik foruma ev sahibliyi edəcək. 50 il əvvəl SSRİ-nin tərkibində olan Azərbaycan “Kosmik tədqiqatlar– elmə və texnologiyaya nüfuz” devizi altında 24-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə ev sahibliyi etdi.

Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının 2019-cu ildə Vaşinqtonda keçirilən Baş Assambleyasında Bakı 2-ci dəfə kosmik sənayenin ən mötəbər tədbirinə ev sahibliyi etmək hüququ qazandı. 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresi 2-6 oktyabr 2023-cü il tarixlərində “Qlobal Çağırışlar və İmkanlar: Kosmosa şans verək” mövzusu altında keçiriləcək.

Bu tədbirin bizim üçün simvolik mənası var, həm də ona görə ki, “Heydər Əliyev ili” elan edilmiş 2023-cü ildə keçirilir. Məhz Azərbaycanın ümummilli lideri sayəsində 1973-cü ildə dünyanın bir çox ölkələrinin tanınmış alimlərinin və kosmonavtlarının iştirakı ilə Bakıda beynəlxalq konqres keçirildi və 1974-cü ildə Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyi yaradıldı. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tərkibində “Xəzər” mərkəzi kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Biz konqresə ev sahibliyi etməklə nəinki müstəqil respublika kimi Azərbaycanı beynəlxalq kosmik ictimaiyyətə açmaq, həm də bəşəriyyətin rifahı naminə qabaqcıl peyk həlləri təqdim etmək sahəsində regional mərkəzə çevrilmək istəyimizi nümayiş etdirə biləcəyik. “Azərkosmos” qısa müddətdə peyk rabitəsi operatorundan uğurla Azərbaycanın bu sahədə milli siyasətini həyata keçirən kosmik quruma çevrilib. Eyni zamanda, regionda dünyanın 40-dan çox ölkəsinə Yerin müşahidəsi və telekommunikasiya xidmətləri göstərməkdə əsas rol oynayan ilk və indiyədək yeganə regional peyk operatorudur.

Əminəm ki, Bakı Konqresi bir tərəfdən kosmik elm sahəsində əldə edilmiş nailiyyətlərin və kosmik sənayenin inkişafının ən son tendensiyalarının müzakirəsi üçün platforma yaratmaqla qlobal kosmik missiyanın inkişafına töhfə verəcək və bir tərəfdən kosmik sənayenin inkişafı üçün geniş imkanlar yaradacaqdır.

- Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə hazırlıq necə gedir? Bu tədbirin xüsusiyyəti nə olacaq?

- 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə hazırlıq tam sürətlə gedir. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə yaradılmış və tədbirin təşkilində iştirak edən dövlət orqanlarının rəhbərlərindən ibarət Təşkilat Komitəsinin 2023-cü il yanvarın 10-da Azərbaycanın Baş Naziri Əli Əsədovun sədrliyi ilə ilk iclası keçirilib. Biz qarşıdan gələn konqresin təşkilatçısı- Beynəlxalq Astronavtika Federasiyası ilə sıx əlaqə saxlayırıq və konqresin plenar və texniki proqramını təsdiqləyirik, belə ki, tədbir çərçivəsində 200-ə yaxın texniki sessiyanın, interaktiv təqdimatların və ixtisaslaşdırılmış tədbirlərin keçirilməsi planlaşdırılır.

Bakı konqresi çərçivəsində 95 ölkədən kosmos alimləri və tədqiqatçıları təqdimat üçün 3532 elmi məqalə təqdim ediblər və Federasiyanın məlumatına görə, bu, ölkələri əhatə edən rekord göstəricidir.

Bu il Azərbaycan alim və tələbələri tərəfindən təqdim olunmuş elmi məqalələrin sayı da rekord həddə çatıb- 214. Məqalələrin sayına görə ölkə rekordunu qıran Azərbaycan, Amerika, İtaliya, Hindistan və Çinlə birlikdə ən çox elmi məqalə təqdim edən ilk beşliyə daxil olub.

Bu, ölkəmizdə insan kapitalının, elm və texnologiyanın inkişafına göstərilən diqqətin əyani sübutudur. Getdikcə daha çox gənc texniki elmlərə maraq göstərir və biz elmi tədqiqatların nəticələrini beynəlxalq platformalarda nümayiş etdirmək imkanı yaratmaqla onlara dəstək oluruq. Konqres Azərbaycan gəncləri və startapları üçün qlobal kosmik sənaye tədbirində iştirak etmək və potensial investorların marağını cəlb etmək üçün əla fürsətdir.

400-dən çox təşkilat və 71 ölkə Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının üzvüdür. Əgər 1973-cü ildə Bakı qurultayına dünyanın 17 ölkəsindən 1500-dən çox nümayəndə gəlmişdisə, qarşıdan gələn qurultayda 100 ölkədən 6000-ə yaxın insanın iştirakı gözlənilir. Tədbirimizə rusiyalı mütəxəssislər böyük maraq göstərirlər.

Bakı Konqresi beynəlxalq kosmos ictimaiyyətində böyük maraq doğurur və biz bu sahənin görkəmli şəxslərinin, eləcə də dünya şöhrətli astronavtların iştirakını gözləyirik. Avropa Kosmik Agentliyi, ABŞ Milli Aeronavtika və Kosmik Tədqiqatlar İdarəsi (NASA), Yaponiya Aerokosmik Tədqiqatlar Agentliyi (JAXA), dünyanın ən böyük təyyarə istehsalçıları “The Boeing” və “Airbus” da daxil olmaqla, kosmik sektorda fəaliyyət göstərən bir sıra kosmik agentliklər və təşkilatlar iştiraklarını təsdiqləyiblər.

Konqres üçün onlayn qeydiyyat artıq açıqdır və burada iştirak etmək istəyən hər kəsi iyunun 14-nə kimi sərfəli tariflərdən yararlanmağa tələsməyə çağırıram. Siz www.iac2023.org saytında qeydiyyatdan keçib konqreslə bağlı xəbərləri əldə edə bilərsiniz. Biz gələn qonaqlar üçün ən əlverişli şərait yaratmağa çalışırıq və onların rəqabətədavamlı qiymətlərlə uçuşlar və otellər bron edə biləcəkləri vahid bron sistemi yaratmışıq.

Konqres üçün Bakı Konqres Mərkəzi, Heydər Əliyev Mərkəzi və iki mərkəz arasında tikiləcək sərgi salonundan ibarət kompleks yaradılacaq. Konqres iştirakçıları üçün onları Azərbaycanın zəngin milli, mədəni və tarixi irsi və qonaqpərvərliyi ilə tanış edəcək xüsusi turlar və mədəni proqram hazırlanır. İnanırıq ki, Bakı Konqresi bir tərəfdən qonaqlarımız üçün unudulmaz hadisə olacaq, həm də ölkədə və regionda kosmik elm və texnologiyanın inkişafına təkan verəcək.

Tərcümə - Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb.