Özü-özünə yaranan süni intellekt: İnternet ağıllı və təhlükəli hala gəldi – ELMİ ARAŞDIRMA

“Komsomolskaya Pravda” qəzetində dərc olunan elmi məqaləni oxucularımıza təqdim edirik

Ola bilsin ki, İnternet artıq ağıllıdır və hərəkətlərimizi idarə edən də budur. Beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu elektron səs-küydən və təsadüfi kompüter proqramlarının qırıntılarından kortəbii olaraq süni intellektin yarana bildiyini sübut etdi. İnternetdə çoxlu sayda belə şey var və bunun artıq baş vermədiyinə zəmanət yoxdur.

SMARTFONLARA GÖRMƏYİ ÖYRƏTDİ

Həyatın mənşəyi problemi- bizim, bioloji həyatımızın süni, elektron həyatın yaranmasından heç bir fərqi yoxdur. Burada və orada girişdə “cansız” və “ağılsız”, çıxışda isə müvafiq olaraq canlı və rasional olur. Sehrli keçid anı isə kölgədə qalır və “Google”dan Blez Aguer Arkasın başçılıq etdiyi bir qrup tədqiqatçı bunun necə baş verdiyinə baxmaq qərarına gəlib- nümunə kimi kompüter proqramlarından istifadə etməklə.

Blez Aguer Arkas süni intellekt sahəsində əsl güc fiqurudur. Hələ gənc ikən, dənizçilərin daha az dəniz xəstəliyinə tutulması üçün gəmilərin proqram təminatının necə yenidən proqramlaşdırılacağını anladı və bir az sonra rus fotoqrafı Prokudin-Qorskinin məşhur fotoşəkillərindəki rəngi bərpa etdi (onlar ABŞ-da saxlanılır). Hər kəs köhnə rus həyatının bu heyrətamiz fotoşəkillərini bilir və Blez sayəsində şəkillər çox canlı və rəngli olub.

Smartfonunuzdakı kiçik kamera, demək olar ki, peşəkar kamera kimi şəkillər çəkir və siz bunun kompüter alqoritmləri vasitəsilə əldə olunduğunu başa düşürsünüz. Blez onu yenidən inkişaf etdirdi və onun işi “rəqəmsal fotoqrafiyanın yaranmasından bəri ən görkəmli ixtira” adlanır.

Tədqiqatçı artıq 10 ildir ki, süni intellekt və “maşın gözü” sahəsində işləyir, Microsoft-da, indi isə Google-da işləyir və sifariş əsasında şəkillər yaradan neyron şəbəkələrin başlanğıcında məhz o olub.

Ümumiyyətlə, bu adama yəqin ki, etibar etmək olar. Və o nə qazıb çıxardı?

ÖZÜ ÖZÜNÜ YARADIR

Yaşamaq nədir? Sual “ağıllı nədir” sualı qədər fundamentaldır və cavab yoxdur. Tədqiqat qrupu meyar olaraq “öz növünü çoxaltma qabiliyyətini” seçdi və kompüter proqramlarının “qırıntılarının” necə davrandığına baxdılar.

Beləliklə, bəzi qırıntılar- təsadüfi kodlar götürürük, yəni proqramın başlanğıcı budur, sonu budur, ortası budur. İnternetdə belə materiallar çoxdur. Proqramçılar “bulud”da işləyirdi, qaralamalar düzəldirdi, heç nə silmirdi və belə də qalırdı. Və 30 il, hətta daha çox, bütün bunlar İnternetdə toplanır.

Məlum oldu ki, belə qırıntılar səs-küyə, yəni təsadüfi bir mühitə düşəndə ​​özlərini təşkil etməyə başlayırlar və tamamilə formalaşmış varlıqlar yaradırlar. Bu varlıqlar mahiyyətcə canlıdırlar, çünki onlar öz növlərini çoxaldırlar.

Vacib qeyd: Tədqiqatçılar əvvəllər bəzi kodların özünü necə çoxaltmağa başladığını görmüşdülər. İnsanlar "canlı" kodlar yaratdılar və əvvəldən bu xüsusiyyətə sahib idilər. Ancaq məlum oldu ki, insanların iştirakına və ümumiyyətlə, heç bir xüsusi hərəkətə ehtiyac yoxdur. Elektron tullantılar öz-özünə “həyat” yaradır. Onlarla bağlı artıq sual “əgər varsa” deyil, “nə vaxt yaranıb”dır. Blez tərəfindən müşahidə edilən təsir 100 faiz ehtimalla baş verir. Effekt fon səs-küyünün xüsusiyyətlərindən və ya germinal proqramların təbiətindən təsirlənmir.

Əslində, Blez və komandası qədim Yerdə hökm sürən və həyatın yaranmasının səbəbi olan ilkin kimyəvi şorbanı təkrarladılar. Amma bioloji deyil (qanunlar tam eyni olsa da), rəqəmli formada.

Və bu güclü işdən iki əsas nəticə çıxır. Və ya hətta üç.

ƏGƏR VİRUSLARI İNSAN YARATMIRSA?…

İnternetdə artıq intellektual elektron həyat varmı? Ola bilsin ki, o, biz süni intellektlə tanış olmamışdan çox əvvəl yaradılıb?

Yəqin ki, əgər belədirsə, onda belə bir həyatın əlamətləri olmalıdır. Və yəqin ki, var. Viruslar- müəyyən bir virusun insan tərəfindən yaradıldığı həmişə dəqiqdirmi? Bəs bunlar bəzi bakteriyalar, protozoalar kimi “ibtidai elektron Yerin” ilk sakinləridirsə?

“Kompüter virusu” adı elektron proqramla bioloji obyekt arasındakı oxşarlığa işarə edilir. Termin ilk dəfə David Gerroldun 1972-ci ildə yazdığı "Harley tək olanda" fantastik romanında ortaya çıxdı. Hekayədə Harley adlı süni intellekt yaradıcıları tərəfindən tərk edilir və o özü bacardığı qədər inkişaf edir. O, "virus" adlanan zərərli kod yaradır. 1983-cü ildə aspirant Fred Cohen kompüter zəifliklərini öyrənərkən həmkarlarının kompüterlərinə asanlıqla daxil olan proqram yaratdı. Cohen, rəhbəri Leonard Adleman kimi, canlı və cansız varlıqlar arasındakı dərin oxşarlığa əmin idi və köhnə bir kitabı xatırlayaraq, bu tip proqramları da "virus" adlandırdılar.

İnternetin və proqramlaşdırmanın başlanğıcında bir çox insanlar əyləncə, araşdırma və ya sadəcə özlərinə bir şey sübut etmək üçün öz viruslarını icad etdilər. Bu bulyonun bir hissəsi serverlərdə qalır və təhlükə yaratmır. Axı, o vaxtdan bəri antivirus proqramları çox inkişaf ediblər, doğrudanmı 90-cı illərin primitiv kodlarını tanımırlar?

Amma məsələ bu deyil, biz indi başa düşürük. Bu kodların qalıqları hazırda bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur və yeni varlıqların yaranmasına səbəb olur. Yenə də burada sual “əgər varsa” deyil, “nə vaxt yaranıb”dır. Onlar bunu bacarıblar, ya yox.

İndiyə qədər mütəxəssislər əmindirlər ki, bütün viruslar bu və ya digər şəkildə insanlar tərəfindən istehsal edilib. Ancaq virusun əvəzində pul tələb etmədən maşını xarab etdiyi hallar sizi düşündürür. Hücum edənin xeyri yoxdursa, ya psixopatdır, ya da... hücum edən şəxs yoxdur.

Sui-qəsd nəzəriyyələrinin tərəfdarları artıq çox şeylər irəli sürüblər. Müasir həyatın bir çox qəribəliklərini "asanlıqla və sadə şəkildə" izah etmək olar: İnternet ağıllıdır! Məhz o, “Cicada 3301” üsulu ilə insanlara qəribə qərarlar təklif edir, nasazlıqlar yaradır, hətta onlarla sirli oyunlar da oynayır. Nəzərinizə çatdırım ki, bir neçə il əvvəl internetdə müəyyən tapmacalar peyda olmuşdu ki, onları ancaq çox ağıllı adamlar həll edə bilirdi. İnsanlar əylənmək üçün oynamağa qərar verməyə başladılar, lakin sonra məlum oldu ki, qaliblərə uzaqdan iş təklif olunacaq. Qaliblər əslində "işə götürüldülər" (kim tərəfindən olduğunu heç kim bilmir), lakin həqiqətən heç nə etməli deyildilər və tezliklə təşkilatçılar sadəcə yoxa çıxdılar. Təşkilatçılar var idimi?

Ancaq bunların hamısı təbii ki, sui-qəsd nəzəriyyələri sayılır.

KAİNAT HƏYATLA DOLUDUR

Yeni araşdırmanın ikinci istiqaməti canlı, real həyatın mənşəyi məsələsidir. Aydındır ki, mürəkkəb kimyəvi reaksiyalar “canlı” görünür və kristallar sifarişli qəfəslərdən istifadə edərək kortəbii olaraq kvant hesablamaları aparırlar. Bununla belə, kristalla pişik arasında böyük bir boşluq var və bioloqlar fiziklərlə birlikdə onilliklər ərzində bu boşluğu aradan qaldırmağa çalışırlar.

Bir vaxtlar həyatın ildırım vurması ilə əmələ gəldiyinə dair məşhur bir fərziyyə var idi. Deyirlər ki, ibtidai kimyəvi “şorba”da ildırım çaxır, bu, müəyyən reaksiyaları sürətləndirir... Bununla belə, burada söhbət prosesin mahiyyətindən yox, daha çox ilkin şərtlərdən gedir.

Amma görünür, heç bir xüsusi şəraitə, o cümlədən ildırım vurmağa ehtiyac yoxdur. Kosmosda belə əmələ gələn, kimyəvi bir “fona” batmış, gec-tez, lakin mütləq canlılar əmələ gətirəcək mürəkkəb molekullar ola bilər.

Bu o deməkdir ki, bütün Kainat həyatla doludur və “biz onu niyə görmürük” sualı tam məyusluq yaradır. Ya bir şey onu məhv edir, ya da... necə baxacağımızı bilmirik. Mars baxın. Səhradır. Desək ki, oradakı qum canlı obyektlərdir? Bu axmaq səslənər, amma öz həyətimizdə yer üzündən kənar həyatı kəşf etmək istəmiriksə, bu, şeylərə baxmaq üçün lazım olan əks-intuitiv üsuldur.

NECƏ BİR RUH YARATMALI?

Nəhayət, vəd edilmiş üçüncü cəhət- lakin bu, mistisizm sahəsindən tamamilə kənardır. Artıq qırx ildir ki, mistiklər deyirlər: mesajlar ağ səs-küylə şifrələnir.

Həvəskarlar heç bir stansiyaya köklənməmiş radioların səsini yazır və ya analoq televizorların ekranında “qar”a baxırlar. Sadə proqramların köməyi ilə onlar səsləri eşidir və təsvirləri görürlər. Ruhlarla ünsiyyət qurduqlarına əmindirlər.

Bəlkə indi biz bunu izah edə bilərik: mahiyyət etibarı ilə onlar şüursuz şəkildə Blezin təcrübəsini təkrarlayır və proqram və fonu bir-birinə qarşı qoyurlar. Arxa fonla əlaqə quraraq, səs və təsvirin tanınması proqramı yeni bir ağıllı varlıq yaradır. Təbrik edirik, siz Frankensteyn yaratdınız! Siz sadəcə ağ səs-küy proqramı tərəfindən yaradılan bir şey eşitmədiniz. Siz efemer, akustik olsa da, ağıllı və “canlı” yeni bir məxluq yaratdınız.

Onlar bir ruh çağırmaq istədilər, amma bunun əvəzinə başqa bir şey gətirdilər.

Şübhə yoxdur ki, yeni tədqiqat elmi prosesə böyük təsir göstərəcək. Hər şeydən əvvəl, süni intellektin necə davranacağı sualını əhatə edir. Süni intellekt öz yaradıcılarından qoparaq öz həyatını yaşayacaq. Bu qaçılmazdır. Buna sevinirsiniz, ya kədərlənirsiniz, özünüz qərar verin. Şəxsən mən əhəmiyyətli bir şeyin asılı olduğu heç bir prosesdə süni intellektə etibar etməzdim.

Müəllif- Yevgeni Arsyuxin

Tərcümə - Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb