Maaş və pensiyaların artımı real inflyasiya fonunda nə vəd edir? - ŞƏRH

Milli Məclisin deputatı Əli Məsimli 2025-ci il üçün əməkhaqqı, pensiya, müavinət artımı haqda fikirlərini bildirib. Deputatın fikirlərini oxucularımıza təqdim edirik.

Rəsmi statistika məlumatlarına görə, 2024-cü il noyabrın 1-i vəziyyətinə Azərbaycan iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin sayı 1773,3 min nəfər olmuş, onlardan 881,7 min nəfəri iqtisadiyyatın dövlət sektorunda, 891,6 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərmişdir.2024-cü ilin yanvar-oktyabr aylarında ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 7,8 faiz artaraq 993 manat təşkil etmişdir. Hazırda minimum əməkhaqqı orta aylıq əməkhaqqının 35 fazi səviyyəsində olmaqla 345 manat təşkil edir. Minimum pensiya isə 280 manat və ya orta aylıq pensiyanın 57 fazi səviyyəsindədir. Bahalaşmanın əhalinin xeyli hissəsinin gəlirlərinə adekvat olmayan dərəcədə sürətləndiyi hazırkı zamanda cəmiyyətdə əmək haqqı,pensiya,müavinət və digır ödənişlərin artırılması sahəsində böyük gözləntilər yaranıb.

Azərbaycan Prezidentinin "Əhalinin sosial rifahının yaxşılaşdırılması sahəsində tədbirlərin davam etdirilməsi haqqında" 23 dekabr 2024-cü il tarixli sərəncamı ilə növbəti sosial paketinin icrasına start verildi.Bu Sərəncamla icrasına başlanan növbəti sosial paketi gələn ilin əvvəlindən pensiyaların indeksləşdirilərək artırılması da nəzərə alınmaqla ümumən 3 milyon insanı əhatə edəcək və əməkhaqqı, pensiya, müavinət,təqaüdlər artırılacaq. Həmin artımlar üçün illik əlavə olaraq 1,4 milyard manat ayrılacaq.

Sözügedən sərəncama əsasən 2025-ci il yanvarın 1-dən ölkəmizdə minimum aylıq əməkhaqqının məbləği 400 manata çatdırılacaq.

Bununla yanaşı sərəncamda Nazirlər Kabinetinə tapşırılıb ki,əmək pensiyasının minimum məbləğinin 2025-ci il fevralın 1-dən 320 manata çatdırılmasına dair təkliflər hazırlasın və bir ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin.

Sərəncamda digər sosial ödənişlərin artırılması məsələləsi də yer alıb. Nazirlər Kabineti gələn il sosial müavinətlərin və təqaüdlərin artırılması ilə bağlı təkliflərini 3 ay müddətində ölkə Prezidentinə təqdim edəcək. Sərəncamın bu hissəsi 1 milyon nəfərdən artıq vətəndaşımızı əhatə edəcək.

Qeyd edək ki,bundan 2 il əvvəl 2023-cü il yanvarın 1-dən minimum aylıq əmək haqqı 15 faiz artırılaraq 300 manatdan 345 manata,fevralın 1-dən isə minimum pensiya 16,7 faiz artırılaraq 240 manatdan 280 manata çatdırılmışdı. Yeni sərəncam üzrə isə gələn ildən minimum aylıq əmək haqqının məbləği 16 faizə yaxın artırımla hazırkı 345 manatdan 400 manata, əmək pensiyasının minimum məbləği isə 14 faizdən çox artırılaraq 280 manatdan 320 manata çatdırılacaq.

Bundan əlavə Nazirlər Kabineti müəyyən etdiyi dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən sahələrdə çalışan işçilərin aylıq tarif (vəzifə) maaşlarının məbləğlərinin bir ay müddətində bu Sərəncamın 1-ci hissəsinə uyğunlaşdırılmasını təmin edəcək. Bu əsasda Nazirlər Kabineti minimum aylıq əmək haqqının 400 manata çatdırılmasına uyğun olaraq Vahid Tarif Cədvəlinin yeni variantını hazırlayıb təsdiq edəcək.

Məlumdur ki,Vahid Tarif Cədvəlində maaşlar 19 dərəcə üzrə müəyyənləşdirilib. Minimum aylıq əməkhaqqı artırılan zaman hökumətin təsdiq etdiyi 19 pilləli Vahid Tarif Cədvəli üzrə Nazirlər Kabinetinin aktları ilə müəyyən olunmuş büdcə təşkilatlarında çalışan işçilərin aylıq vəzifə maaşlarında artım baş verir. Bu dəfə də sosial, elm, müəyyən dərəcədə təhsil və səhiyyə, mədəniyyət, gənclər, idman, kənd təsərrüfatı, ekologiya, ətraf mühitin mühafizəsi, mənzil-kommunal, nəqliyyat, rabitə, meliorasiya, su təsərrüfatı və s. üzrə 19 pillədən ibarət Vahid Tarif Cədvəlinin ilk pilləsindəki maaş 400 manata çatdırılmaqla, digər pillələr üzrə maaşlarda da buna uyğun artımlar tətbiq ediləcək.

Hazırkı Vahid Tarif Cədvəlində 1-ci dərəcə üzrə maaş 345 manat, 5-i dərəcə üzrə- 406 manat, 10-cu dərəcə üzrə- 497 manat,15-ci dərəcə üzrə- 607 manat, 19-cü dərəcə üzrə isə 1125 manatdır. Gələn ilin yanvarında Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə təsdiq ediləcək Vahid Tarif Cədvəlində 1-ci dərəcə üzrə maaş 16 faizə yaxın artıb 345 manatdan 400 manata çatdırılacaq. Vahid Tarif Cədvəlində 2-19-cu dərəcələr üzrə artımın dəqiq məbləğləri gələn il yanvarında məlum olacaq. Bununla belə təxmin etmək olar ki, maaşlar məsələn, 5-ci dərəcə üzrə-406 manatdan 470 manata,10-cu dərəcə üzrə- 497 manatdan 580 manatın altına,15-ci dərəcə üzrə- 607 manatdan 700 manatın üstünə,19-cü dərəcə üzrə isə 1125 manatdan 1300 manatın üstünə çatdırılacaq.

Minimum aylıq əmək haqqının 345 manatdan 400 manata çatdırılmasından dövlət sektoru üzrə 400 min nəfərə, özəl sektor üzrə 300 min nəfərə yaxın, toplam isə 700 min nəfər adam faydalanacaq.

Bahalaşmanın əhalinin xeyli hissısinin gəlirlərinə adekvat olmayan dərəcədə sürətləndiyi hazırkı zamanda əmək haqqı, pensiya,müavinət və digər ödənişlərin artırılması çox vacib məsələdir.Amma bu sahədə müsbət dinamikanın olması məsələnin bir tərəfidir. Sərəncanmın 2.4 maddəsində Nazirlər Kabinetinə tapşılıb ki, bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri də həll etsin.Adətən burada texniki, təşkilatı, uyğunlaşma və sair bu kimi məsələlər nəzərdə tutulur.Amma sərəncamın adı,mahiyyəti və hədəfi baxımından həlli vacib olan digər məsələlər arasında ən vacibi inflyasiya amili ilə bağlı,xüsusən də əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin gəlirlərinin çox hissəsini sərf etdiyi əsas tələbat mal və məhsullarının sürətlə bahalaşması,bu sahədə qiymət artımının tempi və səviyyəsi ilə bağlı məsələlərdir.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə 2024-cü ilin yanvar-noyabr aylarında pərakəndə ticarət şəbəkəsində istehlakçılara 53867,7 milyon manatlıq, o cümlədən 29534,8 milyon manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 24332,9 milyon manatlıq qeyri-ərzaq malları satılmışdır. 2024-cü ilin yanvar-noyabr aylarında alıcıların pərakəndə ticarət şəbəkəsində aldıqları mallara xərclədiyi vəsaitin 50,6 faizi ərzaq məhsullarının, 4,2 faizi içkilər və tütün məmulatlarının, 15 faizi toxuculuq məhsulları, geyim və ayaqqabıların, 5,8 faizi avtomobil benzini və dizel yanacağının, 5 faizi elektrik malları və mebellərin, 2,1 faizi əczaçılıq məhsulları və tibbi ləvazimatların, 1,2 faizi kompüterlər, telekommunikasiya avadanlıqları və çap məhsullarının, 16,1 faizi isə digər qeyri-ərzaq mallarının alınmasına sərf olunmuşdur.Əhalinin aztıminatlı təbəqəsinin gəlirlərinin ərzaq mallarının alınmasına sərf etdiyi hissəsi 50,6 faizlik orta statistik göstəricidən xeyli yüksəkdir.Sözügedən dövrdə pərakəndə ticarət şəbəkəsində əhalinin bir nəfəri orta hesabla ayda 480 manatlıq, o cümlədən 263,2 manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 216,8 manatlıq qeyri-ərzaq malları almışdır.

Rəsmi statistikaya görə, 2024-cü ilin yanvar-noyabr ayları 2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarına nisbətən inflyasiya 2 faiz, 2024-cü ilin noyabr ayında istehlak qiymətləri indeksi 2023-cü ilin noyabr ayına nisbətən isə 4,4 faiz, o cümlədən qida məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 4,4 faiz, qeyri-qida məhsulları üzrə 2,2 faiz, əhaliyə göstərilmiş ödənişli xidmətlər üzrə 6 faiz təşkil etmişdir. Artıq qeyd etdiyimiz kimi bu ilin on ayında orta aylıq nominal əməkhaqqı 7,8 faiz artıb.

Rəsmi rəqəmlərdən çıxış etdikdə, inflyasiyanın cəmi 2 faiz olması şəraitində nominal əmək haqqının artımının 7,8 faiz təşkil etməsi,bu iki göstəricinin fərqindən əmələ gələn real əmək haqqının 5,8 faiz artdığını göstərir. Rəsmi proqnozlara görə, gələn il 4,6 faiz inflyasiya proqnozlaşdırılıb.Bu halda da gələn il də minimum əməkhaqqının nomimalda 16 faiz artmaqla inflasiyadan sürətlə artımı şəraitində minimum əmək haqqına münasibətdə real əmək haqqının 10 faizdən çox artacağı anlamına gəlinir.Amma məsələ burasındadır ki, sözügedən inflyasiya göstıricisi 528 mal, məhsul və xidmər üzrə hesablanır və bu halda onun 400 manat minimum əməkhaqqı alan vətəndaşa birbaşa götürdükdə, elə bir aidiyyatı olmur.

Aztəminatlı təbəqənin gəlirlərinin çox hissəsi əsas tələbat mal və məhsullarına sərf olunur.Ona görə də onların durumuna həmin qəbildən olan məhsulların qiymət artımı daha güclü təsir göstərir. Digər tərəfdən əməkhaqqı, pensiya, müavinətlərin artırılması xəbəri çıxan kimi qiymət artımı sürətlənir. Müstəqil araşdırmalar göstərir ki, bu il bir sıra ərzaq məhsullarının və əsas tələbat mallarının qiymətləri 10-27 fazi arasında, kərə yağının qiymıti isə 2 dəfədən çox artıb. Ət, yağ və bu kimi məhsulların qiymət artımının gələn il də davam ediləcəyi gözləniləndir. Qiymət artımının hər faizinə görə əhali ildə 590 milyon manat, o cümlədən ərzaq malları üzrə isə 300 milyon manata yaxın əlavə xərcə düşür.

Əgər nəzərə alsaq ki, nominal əməkhaqqı əhalinin başlıca gəlir mənbəyi, real əmək haqqı isə onun həyat səviyyəsini ifadə edən ən mühüm sosial-iqtisadi göstəricilərdən biridir,onda təsirli antiinflyasiya tədbirləri görülməsə,əmək haqqı, pensiya, müavinətlərin nə qədər artırılması elə bir əhəmiyyət kəsb eləmir.Ona görə də Azərbaycan Prezidentinin imzaladığı "Əhalinin sosial rifahının yaxşılaşdırılması sahəsində tədbirlərin davam etdirilməsi haqqında" sərəncam ilə start verilən yeni sosial paketin öz təyinatına görə dolğun şəkildə reallaşdırılmasından ötrü digər məlum tədbirlərlə yanaşı, həm də inflyasiyaya qarşı təsirli tədbirlər də görülməlidir ki, əmək haqqı, pensiya, müavinətlərin artan məbləği inflyasiyanın ”yeminə” çevrilməsin, əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin real əmək haqqının artmsını və bu əsasda əlavə mal və məhsul ala bilməsini təmin edə bilsin.

Elçin