Erməni maksimalizmi və Paşinyan - ANALİTİK

Ermənistanın baş naziri Qarabağı Azərbaycan kimi tanımağa, hətta KTMT-dən çıxmağa hazırdır

Bu gün dünyanın 3 materikində Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinə dair görüşlər keçirilir, mövqelər ortaya qoyulur, fikir mübadiləsi aparılır. Bir sözlə siyasilər hələ də bəlli olmayan vəziyyətin istiqamətini təyin etmək üçün baş sındırırlar. İlk təəssürat budur ki, həm Vaşinqtonda, həm Brüsseldə, həm də Rusiya ərazisində aparılan danışıqların bir məqsədi var, Azərbaycanın dünya birliyi tərəfindən tanınmış sərhədləri daxilində suveren hüquqlarını bərpa etməkdə Bakıya kömək etmək. Ermənistanda da təxminən belə düşünürlər, amma özlərinə xeyir edən şəkildə. Yəni iki il yarım bundan əvvəlki vəziyyətin yaranmasını. Təbii, nə qədər ki, Ermənistana işğalçı siyasətinə görə sərt cəza verilməyib və bunun bədəlini Ermənistan cəmiyyəti ödəməyib, ermənilərin maksimalist istəyi bundan sonra da fontan vuracaq, özlərini bizimlə tərəzinin bir gözünə qoyacaqlar…

Vaşinqton, Brüssel görüşünün davamı olaraq Moskvada keçirilməsi nəzərdə tutulan Ermənistan-Azərbaycan danışıqları barədə fərqli fikirlər, yanaşmalar var. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Qarabağda yaşayan ermənilərin hüquq və təhlükəsizliyinə təminat verilməsi, habelə Bakının Ermənistan dövlətinin ərazi bütövlüyünü tanıması müqabilində Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanımağa hazır olduğunu bəyan edib. Eyni zamanda, baş nazir qeyd edib ki, uzunmüddətli sülhü təmin etmək üçün üçüncü tərəflərdən zəmanət tələb olunacaq. Paşinyanın bəyanatlarına əsasən, İrəvanın bu rolda yalnız Moskvanı və ya hətta onun tərk etməklə hədələdiyi Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını (KTMT) gördüyünə əminlik yoxdur. Bu arada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Ermənistanla sülh müqaviləsinin bağlanmasını qaçılmaz adlandırıb. İki lider nizamlanmanın gələcək perspektivlərini müzakirə etmək üçün bu həftə Moskvada görüşməlidir.

Ermənistan və Azərbaycan hər bir yüksək səviyyəli təmasda uzun müddətdir davam edən ərazi mübahisəsinin həllinə yaxınlaşır. Bu təəssürat Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın son açıqlamalarından formalaşıb. Bazar ertəsi, mayın 22-də Ermənistan hökumətinin başçısı demək olar ki, beş saatlıq mətbuat konfransı keçirdi və bir sıra bəyanatlar verdi ki, onlar dərhal dünya agentlikləri vasitəsilə yayıldı. Sözlərində yenilik az olsa da, Paşinyan bu dəfə hökumətinin irəli sürdüyü əsas tezisləri daha ifadəli səsləndirdi. İlk növbədə, hər kəs diqqəti respublikanın hazırkı hakimiyyətinin Qarabağı Azərbaycanın suveren ərazisi kimi tanımağa kifayət qədər aydın şəkildə ifadə edilmiş hazırlığına yönəltdi.

“Azərbaycan Ermənistanın 29,8 min kvadrat kilometrlik ərazi bütövlüyünü tanıyır. Ermənistan isə Azərbaycanın 86,6 min kvadrat kilometr ərazini tanıyır. Bura Qarabağ da aiddir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ermənilər Qarabağ ermənilərinin hüquqları və təhlükəsizliyi məsələsinin Bakı-Xankəndi formatında müzakirə olunmasını istəyirlər. Ermənilər bunu belə əsaslandırmağa çalışırlar ki, guya sənəd imzalanandan sonar Azərbaycan Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyi və hüquqları məsələsini unudacaq və Bakı bundan sonra da etnik təmizləmə və soyqırımı siyasətini davam etdirəcək. Baş nazir Nikol Paşinyan da bu mövqedə olduğunu bildirib. Paşinyan əvvəllər də Qarabağı Azərbaycan ərazisi kimi tanımağa hazır olduğunu bəyan etmişdi, lakin bu fikri birbaşa açıqlamamışdı.

Baxmayaraq ki, əvvəlki mülahizələr İrəvanın gələcəkdə Qarabağ ermənilərinin məskunlaşdığı rayonların Bakının nəzarətinə keçməsindən faktiki olaraq imtina etdiyinə şübhə qoymur. Mayın əvvəlindən Ermənistan-Azərbaycan nizamlanmasında aydın fəallaşma müşahidə olunur. İki ölkənin xarici işlər nazirləri Vaşinqtonda və Moskvada, respublikaların rəhbərləri isə Brüsseldə Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Çarlz Mişelin nəzarəti altında görüşüblər. Cümə axşamı, mayın 25-də onlar yenidən danışıqlar aparacaqlar, bu dəfə isə Moskvada.
Paşinyanın sözlərinə görə, İrəvan sülh müqaviləsinin mətninə düzəlişlərini Bakıya təqdim edib və qarşılıqlı şərhləri gözləyir. Ümid etdiyini bildirib ki, onlar Vaşinqtonda əldə olunmuş razılaşmalara uyğun olacaqlar. Yəni bu günlərin birində Azərbaycan bizə öz variantını versə və bir neçə gündən sonra ona baxıb görəcəyik ki, sənəd qarşılıqlı güzəştlər məntiqinə uyğundur, niyə də olmasın, növbəti görüşlərdə saziş imzalana bilər.
Lakin iyunun 1-də Kişinyovda Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Almaniya kansleri Olaf Şolsun, eləcə də Şarl Mişelin iştirakı ilə beştərəfli danışıqlarda sülh müqaviləsinin imzalanması ehtimalı artıq daha yüksəkdir. Paşinyan da buna inandığını deyib.

Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanın mayın 22-də bildirdiyi kimi, Vaşinqtonda azərbaycanlı həmkarı Ceyhun Bayramovla son danışıqlarda “sülh müqaviləsi layihəsinin daha iki maddəsi” razılaşdırılıb. Neçə maddə üzrə razılaşdırıldığını diplomat dəqiqləşdirməyib, amma əmin edib ki, “bir sıra digər maddələr üzrə birbaşa və səmimi dialoq mümkün olub”.

Ermənistanın “Ani” tədqiqat mərkəzinin rəhbəri Tatul Akopyanın fikrincə, Paşinyanın Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanınması ilə bağlı sözləri respublikanın hazırkı hakimiyyətinin Bakı ilə yeni müharibədən qaçmaq cəhdi kimi qəbul edilməlidir: “Ermənistanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin təhlükəsizliyi. Yəni, məqsəd beynəlxalq ictimaiyyətin şübhə altına almadığı şeyi qorumaqdır”.

Mayın 22-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də Ermənistanla sülh müqaviləsinin perspektivlərinə münasibət bildirib və belə bir razılaşmanın ortaya çıxmasını qaçılmaz adlandırıb: “Bu işğal nəticəsində bir milyon azərbaycanlı öz doğma yurdlarından qovulub, ərazilərimizin 20 faizə yaxını işğal altında olub. İşğal olunmuş ərazilərdə işğalçılar, demək olar ki, bütün infrastrukturu, binaları, o cümlədən tarixi abidələri dağıdıblar. Biz hesab edirik ki, sülh sazişinin imzalanması qaçılmazdır və öz tərəfimizdən bu məqsədə çatmaq üçün konstruktiv səylər göstərməyə çalışırıq. Təbii ki, bu sülh sazişi beynəlxalq norma və prinsiplərə uyğun olmalıdır”.

İlham Əliyev Litva Prezidenti Gitanas Nauseda ilə görüşdə bildirib və əmin edib ki, İrəvanla sülh danışıqları “son nəticədə Qafqaza uzunmüddətli sülh gətirəcək.

Bu arada Nikol Paşinyan əmin olduğunu bildirib ki, Bakı ilə istənilən razılaşma beynəlxalq təhlükəsizlik təminatları ilə müşayiət olunmalıdır. Lakin onları kimin təmin edəcəyi sual altında qalır. İstənilən halda İrəvanda Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına və onunla birlikdə Rusiya Federasiyasına qarşı kifayət qədər iddialar toplanıb. Ermənistan hakimiyyətinin son bəyanatları isə daha çox onu göstərir ki, qarant axtarışının əhatə dairəsi ənənəvi regional oyunçularla məhdudlaşmayacaq. Beləliklə, Nikol Paşinyan Ermənistanın “de-yure KTMT-də iştirakını dayandırmaq və ya dayandırmaq barədə qərar verə biləcəyini” istisna etməyib.

“Amma bu, o zaman baş verəcək ki, biz KTMT-nin Ermənistandan çıxdığını bildirək. Yəni, bu halda heç nə verməyən de-yure iştirakçı statusu bizə yalnız təhlükəsizlik gündəmini başqa ölkələrlə müzakirə etməyə mane olacaq. Sizcə, Ermənistan başqa ölkələrdən silah əldə etmək sahəsində başqa təkliflər almayıb? Əlbəttə, mən etdim, lakin bu imkanlara əngəllər əsasən Ermənistanın KTMT-yə üzvlüyü ilə bağlı olub”, - baş nazir qeyd edib.
Moskvada Nikol Paşinyanın son açıqlaması təmkinli fikir ayrılığı ilə qarşılanıb. Rusiya Federasiyası Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun sözlərinə görə, KTMT iştirakçı ölkələr arasında “nüfuza malikdir”, təşkilatın özü isə “müxtəlif situasiyalarda öz effektivliyini artıq nümayiş etdirib” və “sonrakı inkişaf potensialına malikdir”: “Ermənistanın baş nazirinin bəyanatına gəlincə, o zaman biz təbii ki, erməni dostlarımızla dialoqumuzu davam etdirəcəyik, onlarla KTMT-nin fəaliyyətində gələcək birgə iştirakımız barədə danışacağıq”.

Bu arada erməni ekspert təkid edib ki, “KTMT-nin Ermənistan hakimiyyətinin Azərbaycanla münaqişəyə müdaxilə etmək xahişlərinə cavab olaraq passiv mövqeyi ona gətirib çıxarıb ki, İrəvan nəinki təşkilata öz narazılığını zaman-zaman xatırladır, həm də sülhün mümkün təminatçısı olan digər oyunçulara doğru baxır. “ABŞ və Aİ belə bir tərəf kimi qəbul edilir, lakin onlar hələ bəyanatlardan kənara çıxmayıblar”, - Tatul Akopyan qeyd edib.

Eyni zamanda, ekspertin fikrincə, Paşinyanın sözləri həm “KTMT-ni Azərbaycanın hərəkətlərinə cavab verməyə sövq etmək” istəyini, həm də üçüncü ölkələrdən mümkün silah alınmasına haqq qazandırmaq cəhdini və Aİ-nin peyda olmasını gizlədə bilər. Ermənistan sərhədində mülki müşahidəçilər missiyası.
“Cənubi Qafqazda təsir mübarizəsində Qərb Rusiyanı sıxışdırır”

ABŞ və Qərb İrəvanla Bakı arasında münaqişənin həllinə son dərəcə mühüm və əhəmiyyətli töhfə verir. Bunu Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan deyib. O, həmçinin bildirib ki, ölkə müəyyən şərtlər daxilində Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanımağa hazırdır. Paşinyan bir müddət əvvəl konkretləşdirmişdi ki, iki ölkənin sovet sərhədləri daxilində bir-birinin bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması onlar arasında sülh üçün zəruri şərtdir. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan İrəvanda keçirdiyi mətbuat konfransında bir anda bir neçə sensasion bəyanatla çıxış edib. Onun ölkəsi ilk növbədə Qarabağı Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanımağa hazırdır. 2020-ci ilin payızında alternativin olmadığı görünürdü. Qüvvələr nisbəti Azərbaycanın xeyirinə idi. Bunu Paşinyanın belə birmənalı, səmimi etiraf edib. İndiyədək o, bir çox erməni üçün son dərəcə ağrılı bu mövzuda, ən azı, ictimai yerlərdə daha rasional danışırdı.

İkinci gözlənilməz bəyanat isə Rusiyanın rəhbərlik etdiyi hərbi blok olan KTMT-yə üzvlüklə bağlı olub. Paşinyanın obrazlı ifadəsinə görə, “KTMT özü Ermənistanı tərk edərsə” Ermənistan bu təşkilatı tərk edə bilər. Yəni bu, Bakının qəsd etdiyi ərazi bütövlüyünün təmin olunmasına kömək etməyəcək.

Etiraf etmək lazımdır ki, Paşinyan da buna bənzər bir şeyi artıq bəyan edib. Təəccüblü o idi ki, o, bu sözləri elə indi - Rusiya və Azərbaycan prezidentləri ilə cümə axşamı Moskvada planlaşdırılan danışıqlardan bir neçə gün əvvəl təkrarlamaq qərarına gəlib.

Belə görünür ki, Paşinyan Vladimir Putinlə görüş ərəfəsində Moskvanı bir daha qıcıqlandıra, birbaşa cavabdan incəliklə yayına bilməzdi. Ancaq o, bunu etmədi və görünür, kifayət qədər şüurlu tərpənmək qərarına gəlib. Son vaxtlar İrəvan Moskvanın mövqeyindən məyus olduğunu gizlətmir. Əsas iddia ondan ibarətdir ki, Rusiya sülhməramlıları Ermənistan hakimiyyətinin fikrincə, öz öhdəliklərini yerinə yetirmirlər və Bakıya faktiki olaraq Qarabağın “blokadasını” yaratmağa, onu Ermənistandan təcrid etməyə və çoxlu humanitar problemlər yaratmağa icazə veriblər.

Bunun fonunda regionda nüfuz uğrunda geosiyasi mübarizə görünməmiş şəkildə güclənib və bunda Qərb tədricən təşəbbüsü Moskvadan alır. Bu, əsasən, İrəvan və Bakı arasında sülh sazişinin imzalanmasına yönəlmiş vasitəçilik səylərinə aiddir. Bir vaxtlar Rusiya bu sahədə rəqabətdən kənarda idi. Heç bir sülh planı onun iştirakı olmadan həyata keçirilə bilməzdi. Bu gün müzakirələr və məsləhətləşmələr getdikcə daha çox onsuz gedir. Bu, mayın əvvəlində ABŞ-da dövlət katibi Entoni Blinkenin vasitəçiliyi ilə keçirilən Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin üç günlük görüşünə də aiddir. Mayın 14-də Paşinyan, Prezident İlham Əliyev və Avropa Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin iştirakı ilə Brüsseldə sammit keçirildi və iyunun 1-nə Kişinyovda planlaşdırılan danışıqların artıq beştərəfli formatda - İlham Əliyev, Paşinyan, Şarl Mişel, həmçinin Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Almaniya kansleri Olaf Şolzun iştirakı ilə olacağı gözlənilir.

Göründüyü kimi, bu gün Moskvadan yan keçən təmaslar onun iştirakı ilə müqayisədə daha intensivdir. Həm Kreml, həm də Qərb sözdə Transqafqazda sülhün və gərginliyin azaldılmasının tərəfdarı olsalar da, indiki beynəlxalq şəraitdə onların birgə hərəkət etməyə razılaşacağını təsəvvür etmək çətindir. Burada çoxdan gözlənilən sülh sazişinin hansı danışıqların (Moskva, Kişinyov və ya müntəzəm Brüssel) nəticələrindən sonra rəsmən elan ediləcəyi prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Bu, daha çox kimin öz mövqelərini gücləndirəcəyini və yeni, müharibədən sonrakı şəraitdə Cənubi Qafqazda əsas oyunçuya çevriləcəyini müəyyən edəcək.

V.VƏLİYEV