Fransa gerçəkliyi: rüşvətxorluq, şantaj, hədə-qorxu - RAKURS

Solçular sağları, mərkəzçilər isə hər ikisini ittiham edir

Fransız seçicilər parlament seçkilərinin gözlənilməz nəticələrini anlamağa başlayıblar. İkinci tur Marin Le Penin Milli Birlik (MB) Partiyası üçün sensasiyalı məğlubiyyətə çevrildi. Ölkə sanki ağır bayram gecəsindən sonra ayıldı. Marin Le Penin Milli Birlik Partiyası seçkiləri eyni anda iki rəqibə uduzdu: solçu Yeni Xalq Cəbhəsinə (NFP) və hökumət koalisiyasına. İfrat sağ partiya bunu fəlakət kimi yaşayır. Sol və mərkəz bu hadisəni coşqu ilə qarşıladığı halda, Marin Le Penin müttəfiqləri hələ də susur. Bununla belə, MB-in tərəfdarları susur və solçulardan fərqli olaraq mübahisələrə qarışmırlar.Fransada öz siyasi baxışları haqqında yüksək səslə danışmaq adət deyil və bu, xüsusilə lepenistlərə aiddir: bu cür üstünlüklər bütün Beşinci Respublikada açıq-aşkar ədəbsiz hesab olunur. Bu arada seçkilərin daha bir nəticəsi var. Marin Le Penin atası, Milli Cəbhənin qurucusu Jan-Mari Le Penin apardığı "şeytansızlaşdırma" kampaniyası uğurla nəticələnib. Milli Birliyi parlament partiyasına çevrilib və karikaturalı “cəbhəçi” veteranların əvəzinə gənc yeni simalar qazanıb. İlk növbədə, bu, xarizmatik və istedadlı 28 yaşlı Jordan Bardelladır. Yeri gəlmişkən, bir çox partiya üzvləri 2027-ci ildə prezidentliyə namizəd kimi ona üstünlük verəcəklərini deyirlər.
Hazırkı seçkilərdə MB-nin namizədləri sol, mötədil sağ və mərkəzçilərə qarşı durduqları üçün uduzdular.Əslində Fransadakı seçki sistemi, ayrı-ayrı seçki dairələrində yarışlar da baş verənlərə şərait yaradır. Amma seçkilər ölkə üzrə ümumi nəticə ilə prezident seçkiləri kimi keçirilsəydi, partiya irəlidə olardı: Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, Milli Birliyə 10 milyon 110 min 90 nəfər (seçicilərin 32,05 faizi) Yeni Xalq Cəbhəsinə 7 milyon 414 min 923 nəfər (25,68%) və hökumətin “Ensambl”ı üçün isə 6,572,748 (23,15%) nəfər səs verib. Əslində, Milli Birliyin funksionerləri bu təsəlli barədə əvvəlcədən danışmışdılar, ikinci tura bir neçə gün qalmış mütləq çoxluğun gözə dəymədiyi məlum oldu. Onların fikrincə, ən pis halda dövlət başçısı postunu və Milli Assambleyada, sonra isə Senatda çoxluğu əldə etmək üçün növbəti prezident, daha sonra isə parlament seçkilərinə qədər üç il gözləmək qalır.
"Əzilməmiş Fransa"nın itkiləri və hesablamaları
Yeni Xalq Cəbhəsinin qələbəsi gecəsində ifrat solçu “Üsyankar Fransa” partiyasının (LFI) rəhbəri Jan-Lyuk Mélenşon sevincli və özündən razı nitq söyləyib. Onun yerində kim olsaydı daha təvazökar olmağa çalışardı. Uğur daha çox sol mərkəzçilər sayəsində əldə edilib. LFI-dan olan radikallar Milli Assambleyada təxminən eyni sayda - 71 mandat alacaqlar. Və partiya sıralamasında onun komandası parlamentdə 126 deputat mandatına sahib Milli Birliyə, hətta 98 yer qazanan prezidentin İntibah Partiyasına da uduzub.Yeni Xalq Cəbhəsi daxilində isə ifrat solçular çoxluğa malik deyil. Beləliklə, LFI-nin uduzmaq ehtimalı var və Jan-Lyuk Melenşonun partiyanın zəiflədiyini gizlədə bilmir.
Baş nazir: Sol və ya Mərkəz
Jean-Luc Mélenxon artıq hökumət başçısı vəzifəsinə namizədliyini irəli sürərək deyib: "Yeni Xalq Cəbhəsinin qələbəsindən sonra Emmanuel Macron istefa verməli və ya sıralarımızdan baş nazir təyin etməlidir". “Bizim sıradan baş nazir” dedikdə, ilk növbədə Mélenxon özünü nəzərdə tutur. Amma ona qulaq asacaqlar! Bazar günü baş nazir Qabriel Attal istefaya söz verib və ertəsi gün prezident sarayına bəyanatla gələrək vədini yerinə yetirib. Emmanuel Makron istefanı qəbul etməyib, baş nazirin hələ də ölkədə sabitlik naminə çalışmalı olduğunu izah edib. Bu, xüsusən də Olimpiya Oyunlarının astanasında tamamilə başa düşülən qərardır.
Ənənəvi olaraq, məğlub olan partiyanı təmsil edən baş nazir istefa verir. Lakin, birincisi, prezidentin Ensambl partiyası sarsıdıcı dərəcədə məğlub olmayıb. İkincisi, hər kəsin yadındadır ki, Elizabet Born da 2022-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində nisbi uğursuzluqdan sonra istefa verib, lakin vəzifəsində qalıb və prezidentlik xəttini davam etdirərək daha bir il yarım parlamentə qarşı uğurla mübarizə aparıb.Gələcək baş nazir Yeni Xalq Cəbhəsinin rəhbərliyindən kənarda deyil, lakin onun radikal olması ehtimalı da azdır. Daha doğrusu, yaşıllar və ya sosialistlərdən ibarət bir rəqəm özünü göstərir. İndi isə prezident Makron sadəcə olaraq sollardan hansının hökumətə rəhbərlik etməyə daha layiq olduğu üzərində öz aralarında mübarizə aparmasını gözləyir.
Emmanuel Makronun mərci
Prezidentin iyunun 9-da Milli Assambleyanın buraxıldığını elan edən çıxışı heç kəsin xoşuna gəlməmişdi. Emmanuel Makron, blef etmək qərarına gələn və mərcini uduzmuş qumar poker oyunçusu ilə müqayisə edilirdi. Ancaq bazar günü, kartlar açıldıqda, onun məğlub olduğu, lakin gözlənildiyi qədər ölümcül olmadığı aşkar edildi. Ümid etdiyi səs çoxluğunu qazana bilməyərək, o, Ensambl üçün 163 yer saxlamaqla və həm sağ, həm də solda, həm mötədil solçular, həm sosialistlər, həm də digərləri arasında potensial müttəfiq səsləri təmin etməklə mərkəzçiləri xilas etdi.Emmanuel Makron parlament seçkilərinin ikinci turunun nəticələrindən razı qalıb. Le Monde qəzetinin mənbələri Fransa prezidentinin gözlənilməz reaksiyası ilə bağlı xəbər yayıb. Nəticələr dərc edildikdən sonra Beşinci Respublikanın rəhbəri guya nazirlərə deyib: “Biz indi ölkəni sakitləşdirməli və Assambleyadakı hadisələrin öz məcrasını almasına icazə verməliyik”.Prezident Makronun çox sərt stress testinə məruz qoyduğu Fransa getdikcə özünə gəlir. Dövlət başçısının gözlənilmədən elan etdiyi Milli Assambleyaya növbədənkənar seçkilər başa çatıb. Siyasi sistem üçün ən təhlükəli ssenari - ifrat sağçı Milli Birliyin hakimiyyətə gəlməməsidir. Və belə görünür ki, elita rahat nəfəs ala bilər. Amma, səsvermənin bağlanmasından dərhal sonra məlum oldu ki, eyforiya gecə bir neçə saatlıqdır: Marin Le Penin partiyası nəinki qalib gəlmir, ümumiyyətlə, deputatların sayına görə üçüncü yerdə qalır. Amma bu eyforiya tez keçdi.Parlamentdə heç kimin çoxluğu yoxdur, koalisiya yaratmaq və bacarıqlı hökumət qurmaq son dərəcə çətindir, həftələr, hətta aylar ərzində gərgin sövdələşmələr, demarşlar, şantaj cəhdləri, təhdidlər, güzəştlər, kompromislər gözləyir; Fransa belə yaşamağı bilmir. General de Qollun yaratdığı Beşinci Respublikanın məqamı məhz bu idi ki, prezident və hökumət bir yerdə işləsinlər, xaos minimuma ensin və idarə oluna bilənlik maksimuma yaxınlaşsın. İndi hər şey fərqli olacaq.Seçkilərin birinci turundan sonra təmtəraqla elan edilən və Le Penin partiyasının hakimiyyətə gəlməsinə imkan verməyən “Respublika Cəbhəsi” sandıqlar bağlandıqdan dərhal sonra dağıldı. Və məlum oldu ki, ən çox mandat alan, lakin yenə də mütləq çoxluqdan çox geri qalan sol blok Nazirlər Kabinetini formalaşdırmaq iddiasındadır. Eyni zamanda, onun liderləri əsas nazir postlarını Makronun komandasının üzvlərinə vermək istəmirlər. Amma makronistlərin səsi olmasa, parlamentdə çoxluq olmayacaq və deməli, hökumət də olmayacaq.Prezidentin tərəfdarları da öz növbəsində təhlükəli populist, ekstremist, islam radikallarının tərəfdarı və az qala antisemit hesab etdikləri “Üsyankar Franca” partiyasının lideri Jan-Lük Melenşonu yeni kabinetdə qəti şəkildə görmək istəmirlər. Bütün bu mövzular seçkiqabağı debatlarda geniş yer alıb və ittihamlar ictimaiyyətə açıqlanıb. Səhifəni çevirmək, heç nə olmamış kimi davranmaq, Mélenşonla normal əməkdaşlıq edə biləcəyinizi iddia etmək çətindir. Amma onu gələcək razılaşmalardan kənarlaşdırmaq və kənarda qoymaq son dərəcə çətindir - Milli Assambleyanın sol blokdan olan deputatları arasında ən böyük fraksiya “Fəth olunmamış Fransa”nın üzvlərindən ibarətdir. Və bu, Fransa elitasının indi üzləşməli olduğu bir çox həll olunmayan problemlərdən yalnız biridir.Bir ay əvvəl Makronun parlamenti buraxmaq qərarından əvvəl hər şeyin sakit və sabit olduğunu necə xatırlamaq olmaz. Ölkə Olimpiadaya ev sahibliyi etməyə hazırlaşırdı, ona bütövlükdə prezidentin təyin etdiyi və Milli Assambleyanın ən güclü fraksiyasının dəstəyinə arxalanan hökumət başçılıq edirdi. İndi nə? Makronun tərəfdarları 76 parlament mandatını itiriblər. Və prezident özü kölgəyə çəkilməyə məcbur olub, müşavirləri partiyasına qarışmamaq üçün onu qətiyyən seçki kampaniyasında iştirak etməməyə inandırıblar. Fransa lideri ilə bağlı yorğunluq və onun kursundan qıcıqlanma o qədər böyükdür ki, Yelisey sarayındakı siyasi strateqlər bunu nəzərə almağa məcbur olublar.
XIX əsrə qayıdış
Uğursuzluğu haqqında çox danışılan ifrat sağçılar üçün isə vəziyyət o qədər də acınacaqlı deyil. Üç il əvvəl Milli Assambleyada onların 8, bir ay əvvəl 89, indi isə müttəfiqləri ilə birlikdə 143 deputatı var idi. Müsbət dinamika göz qabağındadır. Hətta ikinci turda namizədlərinin uduzduğu rayonlarda da çox vaxt 40, 45, 49 faiz toplayırdılar. Le Penin partiyası uzun müddət qaldığı seçki gettosundan çıxıb. Növbədənkənar seçkilərdən sonra onun liderləri müxalifətdə olan, heç nəyə cavab verməyən və siyasi xal toplayan rəqiblərini (prezidenti və sol iqtidarı) tənqid etmək və Fransadakı əsas seçkilərə - prezident seçkilərinə sakit hazırlaşmaq imkanı əldə edib.Verilən məlumata görə, Paris prokurorluğu Marin Le Penlə bağlı araşdırmaya başlayıb. Hakimiyyət tərəfindən xanım Le Penin Fransa prezidentliyi uğrunda mübarizə apardığı 2022-ci ildə onun seçki kampaniyasını qeyri-qanuni maliyyələşdirmədə şübhəli bilinir. Təhqiqata başlamaq üçün əsas kampaniyanın Hesabatları və Siyasi Maliyyə üzrə Milli Komissiyanın (CNCCFP) hələ aprel ayında Paris prokurorluğuna göndərdiyi şikayət olub. CNCCFP seçki kampaniyaları zamanı bütün namizədlərin hesablarını yoxlayır. Komissiya eyni zamanda qeyd edib ki, namizədlər tərəfindən mümkün pozuntularla bağlı şikayətlər kifayət qədər tez-tez baş verir. CNCCFP-nin 2022-ci il seçki kampaniyası zamanı prokurorluğa şikayət etdiyi yeganə şəxs Marin Le Pen deyil. Amma o, sonda cinayət işi açılan namizədlərdən birincisidir.Hər bir seçkidə namizədlərin təşviqat xərclərinin qanuni limitini aşması qadağandır. CNCCFP qanununa riayət olunmasına nəzarət edir. Namizədlər qanunla nəzərdə tutulmuş büdcə daxilində qalsalar, dövlət onlara xərclərin bir hissəsini ödəyir. Əks təqdirdə, tənzimləyici orqan namizədə qarşı sanksiyalar tətbiq edə bilər, o cümlədən təşviqat xərclərinə görə kompensasiyanın məbləğini azaltmaqla yanaşı, həm də araşdırma üçün məhkəməyə müraciət edə bilər. Marin Le Pen və Milli Birlik üçün bu, partiyanın və seçki kampaniyalarının qanunsuz maliyyələşdirilməsi ilə bağlı ilk cinayət işi deyil. İlk iş 2013-cü ildə açılıb. Sonra hakimiyyət partiyanın Marin Le Penin rəhbərlik etdiyi vaxtdan bəri bütün seçki kampaniyalarını maliyyələşdirmək üçün saxta sxemlərə əl atdığından şübhələnirdi. Məlum olub ki, 2022-ci ildə Marin Le Pen və onun atası Jan-Mari Le Pen, o cümlədən bəzi digər partiya üzvləri Avropa Parlamentinin vəsaitlərindən 617 min avro mənimsəyiblər. Bu məbləğin təxminən yarısının mənimsənilməsi cənab Le Penə aid edilib, Marine Le Pen isə 137 min avronu mənimsəməkdə ittiham olunub.Bəli, bu, bir Fransa gerçəkliyidir: rüşvətxorluq, qanunsuz maliyyələşdirmə, seçiciləri ələ almaq, şantaj, hədə qorxu.

V.VƏLİYEV