3 oktyabr 1993-cü il: Azərbaycan tarixində dönüş nöqtəsi

Hər bir xalqın salnaməsində xaosdan nizama, ümidsizlikdən ümidə keçidi vurğulayan taleyüklü tarixlər var. Azərbaycan Respublikası üçün həmin tarix 1993-cü il oktyabrın 3-ü idi. Həmin gün Azərbaycan xalqı öz şüurlu və yeganə düzgün seçimini etdi, adı milli qurtuluş və dövlət dirçəlişi ilə sinonimləşən siyasətçi, mütəfəkkir və vətənpərvər Heydər Əliyevi öz Prezidenti seçdi.

1993-cü il Azərbaycan üçün bifurkasiya nöqtəsi oldu. 1991-ci ildə formal olaraq müstəqillik əldə etmiş gənc dövlət bundan yararlana bilmədi. Ölkə dağılmaq astanasında idi: iqtisadiyyat iflic oldu, ordu ruhdan düşdü, cəmiyyətdə parçalanma və laqeydlik hökm sürürdü. Müstəqilliyin itirilməsi və dövlətin dağılması təhlükəsi çox real idi. Belə bir şəraitdə əyilməz iradə və nəhəng idarəçilik təcrübəsi olan Heydər Əliyevin yüksək siyasətə qayıdışı xalqa qurtuluş yolunu göstərən işıq şüasına çevrildi.

Ümummilli lider Heydər Əliyev Vətənin mənafeyini həmişə üstün tutan dövlət xadiminin nadir nümunəsi idi. Onun 1987-ci ildə Moskvada hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması onun prinsipial mövqeyinin və zərərli siyasətlə razılaşmamasının nəticəsi idi. Naxçıvana qayıdandan sonra kölgəyə çəkilməmiş, bütün gücünü Azərbaycanın mənafeyinin müdafiəsinə sərf etmiş, bununla da vətənpərvərliyin ən yüksək formasını – şəxsi şəraitdən asılı olmayaraq xidməti nümayiş etdirmişdir.

Heydər Əliyevin bütün həyatı bir böyük məqsədə - Azərbaycanın qüdrətinin möhkəmləndirilməsinə və çiçəklənməsinə həsr edilmişdir. Onun Sovet Azərbaycanına rəhbərlik etdiyi illərdə qazandığı zəngin təcrübə, iqtisadi idarəçi və strateq kimi özünün səmərəliliyini sübuta yetirməsi yeni müstəqil dövlətin qurulmasının təməli oldu. O, gələcək haqqında düşünür, Azərbaycanı güclü, suveren və dünyada hörmətli bir ölkə kimi təsəvvür edirdi.

Səhv olaraq “azadlıq dövrü” adlandırılan 1991-1993-cü illər, əslində, ağır sınaqlar dövrü olduğunu sübut etdi. Bu, xaos, özbaşınalıq, qeyri-peşəkar idarəçilik dövrü idi. Həm legitimliyi, həm də səriştəsi olmayan hökumət ölkəni məhv olmaq həddinə çatdırdı: hiperinflyasiya, cinayətin tüğyan etməsi, Qarabağ müharibəsində strateji ərazilərin itirilməsi və kütləvi mülki itkilər. 1991-ci ildə əldə edilmiş müstəqillik məhv olmaq təhlükəsi ilə üz-üzə idi.

Bu dövr dövləti necə idarə etməməkdə aydın dərs oldu. İqtisadi anarxiya, hakimiyyətdə klançılıq, xarici siyasət avantüraları və ərazi bütövlüyünü tam şəkildə qoruya bilməmək - bütün bunlar o dövrün qeyri-peşəkar rəhbərliyinin birbaşa nəticəsi idi. Ölkə sadəcə dayanmadı, o, əvvəlki onilliklərin bütün nailiyyətlərini itirərək sürətlə geriyə doğru sürüşdü.

Bu kritik vəziyyətdə Azərbaycanın bir çıxış yolu var idi: hakimiyyətin cilovunu şəksiz nüfuzlu, strateji düşüncəli, qələbə əzmi olan bir adama təhvil vermək. Belə bir insan Heydər Əliyev idi. Onun 1993-cü ilin iyununda ölkə Ali Sovetinin sədri olanda xalqa çağırışı milli səfərbərlik aktına çevrildi. Anarxiya və qorxudan yorulan xalq onu xilaskar və lider kimi görürdü.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin ilk və əsas vəzifəsi Azərbaycan dövlətçiliyi ideyasının özünü müdafiə etmək idi. O, başa düşürdü ki, daxili çəkişmələrə son qoyulmadan, şaquli güc strukturu möhkəmlənmədən istənilən xarici siyasət iflasa məhkumdur. Onun ilk addımları mərkəzə tabe olmayan silahlı birləşmələrin zərərsizləşdirilməsi və 1994-cü ilin mayında Qarabağda axan qanı dayandıran, ölkəyə möhlət verən atəşkəsin bağlanması oldu.

Ümummilli Lider özünəməxsus siyasi peşəkarlığı ilə elə bir sistem qurmağa başladı ki, orada əsas qərarlar xarici paytaxtlarda deyil, Bakıda qəbul edilir. Ölkənin daxili işlərinə kənar müdaxilələrə son qoydu. İqtisadiyyatda 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması əsas elementi olan “neft strategiyası”na start verildi. Bu misilsiz addım ölkəyə nəinki milyardlarla dollar sərmayə cəlb etdi, həm də uzun illərdən sonra ilk dəfə olaraq beynəlxalq ictimaiyyətdə Azərbaycanı ciddi və etibarlı tərəfdaş kimi qəbul etməyə vadar etdi.

1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi real risklərlə dolu idi. Onun ağır siyasi böhran və silahlı qruplarla qarşıdurma şəraitində Bakıya qayıtması şəxsi cəsarət aktı idi. O, xaosa cəsarət göstərməkdən qorxmurdu və mahiyyətcə, təkbaşına ölkəni xilas etmək üçün mübarizəyə başladı, onun gələcəyi üçün özünü qurban verməyə hazır olduğunu nümayiş etdirdi.

Heydər Əliyevin hakimiyyəti zorla və ya təbliğat yolu deyil, qazanılmış və səmimi müstəvidə idi. Xalq onun hərəkətlərində siyasətçinin soyuq hesablamalarını deyil, onların dərdini, istəklərini bölüşən liderin ata qayğısını gördü. Xalqla ümumi dildə danışmaq, inam və ümid aşılamaq bacarığı onu təkcə hökmdar deyil, Ümummilli Lider, “Xalqının atası” etmişdir.

Heydər Əliyev fenomeni onun dövlət xadimi, diplomat və uzaqgörən kimi keyfiyyətlərin unikal səciyyəsindədir. O, uzaqgörənlik qabiliyyətinə malik idi, addımları illər öncədən hesablamağı bacarırdı. Onun milli kimlik, praqmatizm və çoxvektorlu yanaşma prinsiplərinə əsaslanan strategiyası Azərbaycana nəinki sağ qalmağa, hətta “qızıl dövrünün” əsasını qoymağa imkan verdi.

Bill Klinton və Marqaret Tetçerdən tutmuş Vladimir Putinə və Jak Şiraka qədər dünya liderləri Ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəsna keyfiyyətlərini tanıdılar. Onun diplomatik məharəti, mürəkkəb danışıqlar aparmaq, milli maraqları müdafiə etmək bacarığı hətta rəqiblərinin belə hörmətini qazanmışdı. Məhz onun səyləri sayəsində 1990-cı illərin əvvəllərində beynəlxalq təcriddən olan Azərbaycan qlobal siyasətdə tam hüquqlu və hörmətli oyunçuya çevrildi.

Güclü lider Heydər Əliyev siyasi debatın misilsiz ustası idi. İstər Qarabağ nizamlanması, istərsə də neft müqavilələri ilə bağlı istənilən danışıqlarda o, həmişə məsələnin mahiyyətini parlaq şəkildə açıb, onu sırf milli maraqlar və dövlətçilik prizmasından təhlil edib. Onun məşhur “Biz sülh istəyirik, amma ərazi bahasına deyil” və “Azərbaycan nefti Azərbaycan xalqının mirasıdır” ifadələri ölkənin xarici siyasətinin təməl daşlarına çevrildi.

Nəticədə, 3 oktyabr 1993-cü il təqvimdə sadəcə bir tarix deyil. Azərbaycanın həyatı, sabitliyi, inkişafı seçdiyi gündür. Xalqın seçimi müasir Azərbaycan dövlətinin memarı Ümummilli Lider Heydər Əliyev oldu. Onun titanik işi, iradəsi və müdrikliyi ölkəni nəinki qaçılmaz fəlakətdən xilas etdi, həm də bu gün tanıdığımız güclü, çiçəklənən və müstəqil Azərbaycan üçün möhkəm zəmin yaratdı. Bu gün Azərbaycanın dahi oğlunun irsi onun layiqli davamçısı, ölkəni Ulu Öndərin müəyyən etdiyi yolla inamla aparan cənab Prezident İlham Əliyevin gördüyü işlərdə və nailiyyətlərdə yaşayır.

Masil Dəmirov

YAP Yasamal rayon təşkilatının fəal üzvü