Transxəzərə inteqrasiya - RAKURS

Özbəkistan, Türkmənistan və Qazaxıstan Gürcüstanın ərazi bütövlüyünün tərəfdarıdırlar - aprelin 7-dən 13-dək Daşkənd, Aşqabad və Astanada səfərdə olan Gürcüstan parlamentinin sədri Şalva Papuaşvili ilə görüşlərdə bu ölkələrin yüksək səviyyəli rəsmiləri belə deyiblər. Dövlət başçıları və parlamentlərlə danışıqlar zamanı investisiya, turizm və əsas terminalı Gürcüstanın Qara dənizdəki Poti limanı olduğu Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (TİTR) inkişafı məsələləri müzakirə olunub. Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Gürcüstan spikeri Şalva Papuaşvili ilə danışıqlarda Qazaxıstanın Cənubi Qafqaz regionunda Astananın əsas tərəfdaşlarından biri olan Gürcüstanla əlaqələrin hərtərəfli möhkəmlənməsinə böyük əhəmiyyət verdiyini bildirib.Qazaxıstan lideri parlamentlərarası dialoqun təmasların möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynadığını, Qazaxıstan-Gürcüstan parlamentlərarası dostluq qrupunun əməkdaşlığın üfüqlərinin genişlənməsinə mühüm töhfə verə biləcəyini vurğulayıb. “Bu gün Qazaxıstan biznesi Gürcüstan iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində təmsil olunur və iki ölkə arasında ticarət-iqtisadi əlaqələrin daha da genişlənməsinə töhfə verir”, - Tokayev vurğulayıb. O, həmçinin “dost gürcü xalqını və Gürcüstan milli komandasını tarixində ilk dəfə futbol üzrə Avropa çempionatına daxil olmaları münasibətilə təbrik edib və onlara gələcək uğurlar arzulayıb”, - deyə prezidentin mətbuat xidməti məlumat yayıb. Şalva Papuaşvili Astanaya ilk səfərini “əlamətdar hadisə” adlandırıb. Onun sözlərinə görə, Tbilisi Astana ilə hərtərəfli əlaqələrin, o cümlədən nəqliyyat və logistika sahəsində əməkdaşlığın dərinləşməsinə ümid edir.Yada salaq ki, Qazaxıstan şirkəti Potidə öz konteyner terminalını tikir ki, bu da qazax biznesinə tranzit yüklərin həcmini artırmağa imkan verəcək. Sənaye və infrastrukturun inkişafı naziri Marat Karabayevin sözlərinə görə, “Potidə terminalın tikintisi Qazaxıstanın TMTM-in inkişafı baxımından siyasətinin davamıdır”. Terminalın ildə 500 min konteynerə xidmət göstərəcəyi gözlənilir”, - nazir deyib.Daşkənd və Aşqabadda keçirilən danışıqların gündəmində Orta Dəhliz kimi tanınan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun inkişafı məsələsi var idi. Özbəkistan Ali Məclisi Senatının sədri Tənzila Narbayeva ilə görüşdə Şalva Papuaşvili tranzit potensialından, o cümlədən Poti və Batumi dəniz limanlarının infrastrukturundan səmərəli istifadə məsələlərini müzakirə edib. Papuaşvilinin səfəri ərəfəsində Daşkənddə Özbəkistan-Gürcüstan hökumətlərarası ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq komissiyasının 9-cu iclası keçirilib. Bildirilib ki, son altı ildə ölkələr arasında xarici ticarət dövriyyəsi təxminən iki dəfə artaraq, son bir ildə 30 faizdən çox artıb. Bu məqsədə nail olmaq üçün 2024-cü ilin sonuna qədər əmtəə dövriyyəsinin 500 milyon dollara çatdırılması nəzərdə tutulur. Bura qarşılıqlı ticarət missiyalarının və sənaye sərgilərinin təşkili daxildir. Nəqliyyat, enerji, kənd təsərrüfatı və əczaçılıq əməkdaşlığın prioritet sahələri kimi müəyyən edilib.Özbəkistan öz məhsullarını ixrac etmək üçün Gürcüstanın tranzit potensialından fəal istifadə edir. Qatarlar şimal və şimal-qərb istiqamətləri üzrə hərəkət edir: Daşkənd–Kunqrad–Beyneu–Həştərxan–Vladiqafqaz–Tbilisi–Batumi–Trabzon–Samsun–İstanbul–Bolqarıstan–Rumıniya. Bu marşrut üzrə mallar iki həftə ərzində son təyinat yerinə çatdırılır. Qərb istiqamətində Aktau, Bakı və Poti limanları vasitəsilə Bolqarıstan və Rumıniyaya - 21 gün ərzində. Türkmənbaşı, Bakı və Poti limanlarından Burqas və Konstansaya yüklərin çatdırılması üçün də eyni vaxt tələb olunur. Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi, fərq qiymətdədir.Özbəkistan üçün Gürcüstan Cənubi Qafqazda azad ticarət sazişləri və rəqabətli bazara malik əsas tranzit ölkədir. Bu ölkə Özbəkistanın Qərblə birləşdirilməsində mühüm strateji rol oynayır ki, bunu tərəflər Daşkənddəki danışıqlarda vurğulayıblar. Nəqliyyat və logistika tərəfdaşlığının inkişafı, o cümlədən Bakı-Tbilisi-Qars nəqliyyat dəhlizindən istifadə məsələləri də müzakirə edilib. İnkişaf Strategiya Mərkəzinin eksperti Fərrux Həkimovun fikrincə, Asiya-Sakit Okean regionu ölkələri, Çin, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə və Avropanı əhatə edən beynəlxalq multimodal marşrutun tətbiqi səfərin vaxtını azalda bilər. Orta Asiyadan üç dəfə yük daşınması. Özbəkistan və Gürcüstan ərazisindən keçən bu multimodal nəqliyyat dəhlizinin həyata keçirilməsi hər iki ölkənin ticarət dövriyyəsini artırmaqla yanaşı, onların əraziləri vasitəsilə tranzit yükdaşımaların həcmini də xeyli artıracaq.Bu barədə Papuaşvili Türkmənistan Prezidenti Serdar Berdiməhəmmədovla görüşdə Orta Dəhlizinin inkişaf perspektivləri, o cümlədən Lapis Lazuli dəhlizi (Əfqanıstan-Türkmənistan-Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə) və Qara dəniz-Xəzər dənizi marşrutu müzakirə edilib. Türkmənistanın xarici işlər naziri Rəşid Meredovun sözlərinə görə, Gürcüstan mühüm strateji rol oynayacaq Qara dəniz sualtı kabel layihəsi də müzakirə edilib.Bu ilin yanvarında Davos İqtisadi Forumunda baş nazir statusunda olan İrakli Qaribaşvili deyib ki, “Gürcüstan strateji əhəmiyyətli geosiyasi mövqeyə malik olmaqla, orta dəhlizin inkişafını israrla davam etdirir. çox maraqlı və cəlbedici alternativ yoldur”. O, Anakliyada dərin dəniz limanının tikintisinin və dəmir yolunun müasirləşdirilməsinin vacibliyini də vurğulayıb. Yada salaq ki, iki il əvvəl Gürcüstan, Qazaxıstan və Azərbaycan TMTM-in inkişafı üzrə “yol xəritəsi” imzalayıblar.Onun sözlərinə görə, Anaklia limanının tikintisinə 2024-cü ilin may-iyun aylarında başlanacaq. Bu, Gürcüstan üçün Mərkəzi Asiyadan Avropaya və əksinə yüklərin daşınması üçün yeni perspektivlər açacaq əsas layihədir. Anakliada tikilən ilk dərin dəniz limanı Türkiyə və digər region ölkələrinin limanlarına ciddi rəqib olmaq məqsədi daşıyır. Limanın tikintisini ABŞ dəstəkləyir, Rusiya isə bu layihəyə qarşı çıxıb.

Bu arada...
Aprelin 15-də Qazaxıstan prezidenti Qasım-Jomart Tokayev MDB, KTMT (Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı) və ya Aİİ (Avrasiya İqtisadi İttifaqı) çərçivəsində tədbirlərə deyil, ikitərəfli münasibətlər çərçivəsində ilk dəfə Ermənistana səfər edib. Səfər respublikalar arasında dostluq və əməkdaşlıq haqqında müqavilənin imzalanmasının 25-ci ildönümündə və Tokayevin Azərbaycana səfərindən bir ay sonra baş tutub. İrəvanda o, baş nazir Nikol Paşinyan və prezident Vaaqn Xaçaturyanla görüşüb.Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Qazaxıstan mətbuatına müsahibəsində deyib ki, bu gün münasibətlərimiz haqlı olaraq strateji xarakteri ilə seçilir və konfidensial siyasi dialoqu özündə birləşdirir, o cümlədən ən yüksək səviyyədə. Onun sözlərinə görə, “güclü çoxəsrlik əlaqələrə əsaslanaraq” Yerevan və Astana siyasət, iqtisadiyyat və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlığın inkişafının fəal tərəfdarıdır.Öz növbəsində, Qazaxıstan prezidenti Ermənistan mətbuatına müsahibəsində 2024-cü ildə Ermənistanın Ararat və Araqatsotn bölgələrində ölkəsinin fəxri konsullarının ofislərinin açılacağını açıqlayıb. “Biz Ermənistanın sosial-iqtisadi uğurlarından razıyıq... Bu gün ölkəmiz 70 növdə həm xammal, həm də hazır məhsul ixracını ümumi məbləği 350 milyon dollara artırmağa hazırdır... Nəzərə alsaq ki, 2011-ci ildə buğda Qazaxıstanın Ermənistana ixracının aparıcı mallarından biri idi, mən Ermənistandakı iri pərakəndə şəbəkələrə buğda və digər ərzaq məhsullarının tədarükünü bərpa etməyi vacib hesab edirəm. Hesab edirəm ki, bizim erməni tərəfdaşlarımızın da oxşar təklifləri var. Sənaye əməkdaşlığı da perspektivlidir”, - Tokayev bildirib.Eyni zamanda o, Xəzər dənizi vasitəsilə Şərqlə Qərbi birləşdirən nəqliyyat marşrutlarının əhəmiyyətindən danışıb. Beləliklə, 2023-cü ildə Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu ilə yükdaşıma 65% artaraq 2,8 Mt. Tokayev hesab edir ki, bu baxımdan Cənubi Qafqazın əhəmiyyəti artır, ona görə də “Dünyanın kəsişməsi” layihəsi diqqətə layiqdir.Qazaxıstan lideri qeyd edib ki, regional kommunikasiyaların blokdan çıxarılması şərti ilə erməni ideyası reallaşa bilər. “Nəqliyyat əlaqələrinin tam işləməsi bütün Cənubi Qafqazın iqtisadi inteqrasiyası və regionda davamlı sülhün bərqərar olması istiqamətində mühüm addımdır... Qeyd edim ki, Qazaxıstanla Ermənistan arasında bu gün daşımalar əsasən avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilir. , bu bizim imkanlarımızı əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır”, - deyə o vurğulayıb.Bu arada ekspertlər dövlət başçılarının görüşünün perspektivlərinə ehtiyatla yanaşırlar. “Obyektiv səbəblərdən Ermənistan və Qazaxıstan arasında əməkdaşlıq kifayət qədər məhdud idi. Beləliklə, ölkələr arasında birbaşa logistika əlaqələri yoxdur. Bundan başqa, Astananın Azərbaycanla əlaqələri xeyli inkişaf edib. Sabah Zəngəzur dəhlizi açılsa belə, Ermənistan-Qazaxıstan ticarətində heç bir sıçrayış olmayacaq. Ola bilsin ki, Tokayev özünü Cənubi Qafqazda sülhməramlı kimi sınayır. Qazaxıstan ənənəvi olaraq belə bir rol oynamağa çalışır. Məsələn, Nazarbayevin dövründə respublika Suriya üzrə danışıqlar üçün platforma təmin edirdi”, - deyə Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Stanislav Pritçin təklif edib.Avrasiya Ekspert Şurası Fondunun prezidenti Çingiz Lepsibayev hesab edir ki, Tokayev və Paşinyan ilk növbədə KTMT və Aİİ daxilində vəziyyəti müzakirə edəcəklər. Onun sözlərinə görə, ölkələri nisbətən zəif iqtisadi əlaqələrə malik olmasına baxmayaraq, onları Rusiya ilə əməkdaşlıq birləşdirir, ona görə də ABŞ və Avropa İttifaqının təzyiqləri ilə üzləşirlər. “Bundan başqa, Tokayevin Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllinə töhfə verməsi vacib olacaq. Azərbaycanlılar qazaxlara yaxın xalqdır və biz ermənilərlə eyni hərbi və iqtisadi blokdayıq. Təbii ki, Astana müttəfiqlər arasında seçim etmək məcburiyyətində qalmaq istəmir. Qazaxıstanın xarici siyasəti ona əsaslanır ki, hamı ilə razılığa gəlmək mümkündür”, - Lepsibayev yekunlaşdırıb.Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin rəhbəri Hayk Xalatyan da razılaşır ki, Qazaxıstan çoxdan sülhməramlı obrazı formalaşdırıb. Lakin Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi baş verəcəyi təqdirdə onun bu vəzifədə səmərəli fəaliyyət göstərməsi çətin olacaq.
V.VƏLİYEV